استاندارد حسابداری شماره ۸ با هدف تعیین نحوه ارزیابی، اندازه‌گیری، و گزارش‌دهی موجودی‌های مواد و کالا در صورت‌های مالی تدوین شده است. این استاندارد نقش مهمی در ارائه اطلاعات مالی دقیق و معتبر برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی ایفا می‌کند. مقاله حاضر به تشریح الزامات این استاندارد و روش‌های کاربردی آن پرداخته و حسابداری پلاس تلاش می‌کند مفاهیم پیچیده را به زبان ساده بیان کند.
۱. تعریف موجودی‌ها
مطابق با این استاندارد، موجودی‌ها به‌طور کلی شامل موارد زیر هستند:
- کالای خریداری شده برای فروش: اقلامی که به منظور فروش به مشتریان خریداری می‌شوند، مانند کالاهای آماده فروش در خرده‌فروشی‌ها.
- مواد اولیه و ملزومات تولید: اقلامی که به عنوان ورودی‌های فرآیند تولید استفاده می‌شوند، مانند مواد خام و قطعات.
- کالای در جریان ساخت: محصولاتی که هنوز مراحل تولیدشان تکمیل نشده است و به فرآیند تولید ادامه می‌دهند.
- کالای نهایی تولید شده آماده برای فروش: محصولاتی که تمامی مراحل تولید را گذرانده و آماده عرضه به بازار هستند.
۲. اهداف استاندارد شماره 8 حسابداری
استاندارد حسابداری شماره ۸ با دو هدف اصلی تدوین شده است:
- ارائه اطلاعات مالی دقیق و شفاف: استاندارد به دنبال ایجاد اطمینان در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی با ارائه اطلاعات معتبر و منصفانه در مورد موجودی‌ها است.
- تطابق با استانداردهای بین‌المللی حسابداری: این استاندارد به گونه‌ای تدوین شده که با استانداردهای بین‌المللی حسابداری سازگار باشد و بتواند نیازهای استفاده‌کنندگان مختلف از صورت‌های مالی را برآورده سازد.
۳. روش‌های اندازه‌گیری موجودی‌ها
روش‌های گوناگونی برای اندازه‌گیری و ارزیابی موجودی‌ها وجود دارد که در شرایط مختلف می‌توانند کاربرد داشته باشند:
۳.۱. بهای تمام شده
این روش شامل هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با تولید یا خرید اقلام موجودی است. هزینه‌های مستقیم شامل هزینه‌های مواد اولیه و دستمزدهای مستقیم می‌شود، در حالی که هزینه‌های غیرمستقیم شامل هزینه‌های تولید غیرمستقیم مانند هزینه‌های تعمیرات و نگهداری است.
۳.۲. خالص ارزش فروش (NRV)
خالص ارزش فروش معادل قیمت فروش یک محصول منهای هزینه‌های تکمیل و فروش است. این روش زمانی کاربرد دارد که انتظار می‌رود ارزش فروش موجودی به دلیل تغییرات بازار کاهش یابد. این ارزش به عنوان یک محدودیت پایین در مقایسه با بهای تمام شده در نظر گرفته می‌شود.
۴. روش‌های محاسبه بهای تمام شده
استاندارد حسابداری شماره ۸ از چندین روش برای محاسبه بهای تمام شده موجودی استفاده می‌کند، از جمله:
۴.۱. شناسایی ویژه
این روش برای اقلام خاص و با ارزش که به صورت جداگانه قابل ردیابی هستند استفاده می‌شود. مانند جواهرات یا دستگاه‌های سفارشی.
۴.۲. روش اولین صادره از اولین وارده (FIFO)
در این روش فرض می‌شود که اولین اقلامی که وارد انبار شده‌اند، نخستین اقلامی هستند که از انبار خارج می‌شوند. به عبارت دیگر، موجودی پایانی شامل جدیدترین خریدها می‌شود.
۴.۳. روش میانگین موزون
در این روش، میانگین هزینه‌ها به طور دوره‌ای محاسبه می‌شود و برای ارزش‌گذاری موجودی‌ها استفاده می‌گردد. این روش به ویژه در مواقعی که اقلام موجودی به طور مداوم در حال تغییر هستند، مناسب است.
۵. هزینه‌های غیرقابل قبول برای موجودی‌ها
برخی از هزینه‌ها نباید در بهای تمام شده موجودی‌ها منظور شوند. این هزینه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- هزینه‌های فروش و بازاریابی: این هزینه‌ها برای آماده‌سازی موجودی برای فروش لازم نیستند و بنابراین در بهای تمام شده منظور نمی‌شوند.
- هزینه‌های نگهداری و انبارداری: مگر در مواردی که این هزینه‌ها برای آماده‌سازی موجودی‌ها برای فروش ضروری باشد.
- هزینه‌های تولید غیرعادی: مانند ضایعات غیرمترقبه، زمان‌های توقف غیرعادی یا هزینه‌های مربوط به ناکارآمدی.
۶. ارائه موجودی‌ها در صورت‌های مالی
- موجودی‌ها باید با توجه به بهای تمام شده یا خالص ارزش فروش، هر کدام که کمتر است، گزارش شوند.
- در صورت کاهش ارزش موجودی‌ها، باید یک تعدیل به سمت پایین صورت گیرد تا خالص ارزش فروش منعکس شود.
- افشای روش‌های محاسبه بهای تمام شده و سیاست‌های حسابداری مورد استفاده برای موجودی‌ها، باید به‌طور واضح در یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی انجام شود.
۷. کاهش ارزش موجودی‌ها
در صورت کاهش ارزش موجودی‌ها به کمتر از بهای تمام شده، باید تعدیل به سمت پایین انجام شود و زیان شناسایی گردد. این موضوع به خصوص در شرایطی که قیمت‌های بازار کاهش یافته یا کالاها قدیمی و غیرقابل فروش شده‌اند، مهم است.
۷.۱. برگشت کاهش ارزش
در صورتی که در دوره‌های بعد شرایط بازار بهبود یابد و ارزش موجودی‌ها افزایش یابد، تعدیل قبلی ممکن است تا حد ارزش جدید برگشت داده شود، البته به شرطی که ارزش جدید از بهای تمام شده اولیه تجاوز نکند.
۸. موارد استثنا
این استاندارد برای برخی از انواع موجودی‌ها قابل اعمال نیست:
- کارهای در جریان پیشرفت پیمان‌ها: برای پیمان‌ها و پروژه‌های در حال انجام که نیاز به روش‌های خاص حسابداری دارند.
- ابزارهای مالی و سرمایه‌گذاری‌ها: اقلامی مانند اوراق بهادار و سرمایه‌گذاری‌های مالی که به دلیل ماهیت متفاوت ارزش‌گذاری و گزارش‌دهی خود نیاز به استانداردهای جداگانه‌ای دارند.
- محصولات کشاورزی و جنگلی: استاندارد حسابداری شماره ۸ به‌طور کامل برای محصولات کشاورزی که تحت یک فرآیند بیولوژیکی قرار می‌گیرند اعمال نمی‌شود.
۹. تأثیر نوسانات قیمت در ارزیابی موجودی‌ها
نوسانات قیمت می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر ارزش‌گذاری موجودی‌ها داشته باشند. در شرایطی که قیمت مواد اولیه یا محصولات نهایی کاهش می‌یابد، ممکن است لازم باشد تعدیلات به سمت پایین برای نشان دادن ارزش کاهش‌یافته انجام شود.
۱۰. موارد کاربرد در صنایع مختلف
در صنایع مختلف، نحوه استفاده از استاندارد حسابداری شماره ۸ ممکن است متفاوت باشد. برخی از کاربردهای رایج عبارتند از:
- صنایع تولیدی: موجودی‌ها شامل مواد اولیه، کالاهای در جریان ساخت، و کالاهای نهایی هستند. روش‌های ارزش‌گذاری مانند FIFO و میانگین موزون می‌توانند برای تعیین هزینه‌های تولید مفید باشند.
- خرده‌فروشی: معمولاً از روش FIFO برای مدیریت موجودی استفاده می‌شود، زیرا موجودی‌ها به طور مداوم در حال گردش هستند.
- ساخت و ساز: پروژه‌های ساخت و ساز ممکن است شامل موجودی‌های در جریان ساخت و کالاهای نهایی شوند که نیاز به ارزیابی دقیق دارند.
۱۱. اصول و الزامات افشا
استاندارد حسابداری شماره ۸ الزامات افشای مختلفی دارد که باید در صورت‌های مالی به وضوح بیان شوند. این اطلاعات شامل:
- روش‌های ارزش‌گذاری استفاده شده برای موجودی‌ها،
- مبلغ موجودی‌ها به تفکیک نوع،
- مبالغ موجودی‌هایی که با ارزش خالص فروش گزارش شده‌اند، و
- تعدیلاتی که به دلیل کاهش ارزش موجودی‌ها صورت گرفته است.
۱۲. چالش‌های پیاده‌سازی استاندارد
پیاده‌سازی استاندارد حسابداری شماره ۸ ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد، به ویژه در شرایط زیر:
- نوسانات شدید قیمت مواد اولیه: تغییرات قیمت مواد اولیه می‌تواند ارزیابی موجودی‌ها را دشوار کند.
- شناسایی دقیق هزینه‌های غیرمجاز: در برخی موارد، تشخیص اینکه کدام هزینه‌ها قابل قبول نیستند، ممکن است مشکل باشد.
- پیچیدگی‌های موجود در صنایع خاص: در برخی صنایع، مانند فناوری و تولید دارو، ارزش‌گذاری موجودی‌ها می‌تواند پیچیده‌تر از صنایع دیگر باشد.
