استاندارد حسابداری شماره ۱۲: افشای اطلاعات اشخاص وابسته

افشای اطلاعات اشخاص وابسته یکی از مهم‌ترین مباحث در شفافیت گزارش‌های مالی است. این استاندارد به کاربران صورت‌های مالی کمک می‌کند تا تأثیر روابط خاص میان واحد تجاری و اشخاص وابسته را بهتر درک کنند. در این مقاله از حسابداری پلاس به‌صورت خلاصه و قابل فهم، مفاد اصلی استاندارد شماره ۱۲ ایران را بررسی می‌کنیم.

مقدمه‌ای بر استاندارد شماره ۱۲

این استاندارد برای افزایش شفافیت، پیشگیری از تضاد منافع و آگاه‌سازی کاربران از معاملات بین‌الاشخاص وابسته تنظیم شده است. طبق این استاندارد، واحدهای تجاری باید کلیه روابط و معاملات با اشخاص وابسته را در صورت‌های مالی افشا کنند.

تعریف اشخاص وابسته

بر اساس استاندارد ۱۲، «شخص وابسته» به هر فرد یا نهادی گفته می‌شود که یکی از شرایط زیر را داشته باشد:

• کنترل مستقیم یا غیرمستقیم واحد تجاری را در اختیار داشته باشد؛
• تحت کنترل یا نفوذ قابل ملاحظه واحد تجاری باشد؛
• عضو هیئت‌مدیره یا مدیرعامل واحد تجاری یا شرکت مادر آن باشد؛
• یکی از بستگان نزدیک مدیران ارشد واحد تجاری باشد.

مثال کاربردی برای اشخاص وابسته

فرض کنید شرکت «الف» دارای مدیرعاملی است که در شرکت «ب» نیز سهام عمده دارد. اگر شرکت «الف» با شرکت «ب» قراردادی منعقد کند، این معامله بین اشخاص وابسته محسوب می‌شود و باید در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی افشا گردد.

مواردی که باید افشا شود

افشای اطلاعات اشخاص وابسته باید شفاف، کامل و قابل اتکا باشد. بر اساس استاندارد، واحد تجاری باید اطلاعات زیر را افشا کند:

۱. ماهیت رابطه

واحد تجاری باید نوع رابطه با شخص وابسته (کنترل، نفوذ قابل ملاحظه، وابستگی خانوادگی و…) را توضیح دهد.

۲. معاملات با اشخاص وابسته

هر نوع معامله مالی یا غیرمالی شامل خرید، فروش، ارائه خدمات، انتقال دارایی یا بدهی باید ذکر شود.

۳. مانده حساب‌های پایان دوره

اگر در پایان دوره مالی، هرگونه بدهی یا طلب از اشخاص وابسته وجود داشته باشد، باید با ذکر مبلغ افشا شود.

۴. شرایط معامله

در صورتی که معامله با شرایط متفاوت از عرف بازار صورت گرفته، باید جزئیات آن نیز ارائه گردد.

موارد استثنا در افشا

در موارد خاصی، افشای اطلاعات اشخاص وابسته الزامی نیست. برای مثال:

• در شرایطی که روابط عادی بین دو نهاد دولتی وجود داشته باشد و تأثیر قابل‌توجهی بر صورت‌های مالی نداشته باشد.
• اگر ارائه اطلاعات موجب افشای اسرار تجاری شود که ضرر جدی به واحد تجاری بزند.

اهمیت افشای اشخاص وابسته

اهمیت این موضوع در این است که معاملات با اشخاص وابسته ممکن است بر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی تأثیرگذار باشد. از جمله مزایای افشای صحیح این اطلاعات عبارت‌اند از:

• افزایش شفافیت و صداقت گزارش‌های مالی
• جلوگیری از سوءاستفاده از منابع شرکت
• تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران و ذینفعان

نمونه یادداشت افشای اشخاص وابسته

نمونه‌ای از یادداشت افشای اطلاعات اشخاص وابسته در صورت‌های مالی یک شرکت تولیدی:

در طول سال مالی منتهی به ۲۹ اسفند ۱۴۰۳، شرکت «الف» معاملات زیر را با اشخاص وابسته انجام داده است:

• فروش کالا به شرکت «ب» به مبلغ ۵ میلیارد ریال (شرکت تحت نفوذ قابل ملاحظه عضو هیئت‌مدیره)
• دریافت خدمات مشاوره‌ای از شرکت «ج» به مبلغ ۱ میلیارد ریال (شرکت متعلق به برادر مدیرعامل)
• مانده حساب دریافتنی از شرکت «ب» در پایان دوره: ۲ میلیارد ریال

نکات کلیدی برای حسابداران و دانشجویان

• تشخیص صحیح اشخاص وابسته نیازمند درک دقیق ساختار مالکیت و مدیریت شرکت‌ها است.
• افشا باید منطبق با روح استاندارد باشد، حتی اگر از نظر قانونی الزامی نباشد.
• پنهان‌کردن اطلاعات مربوط به اشخاص وابسته می‌تواند تبعات حقوقی و مالی جدی داشته باشد.

تفاوت افشای اشخاص وابسته با سایر افشاها

بر خلاف سایر افشاهای مالی (مانند دارایی‌های ثابت یا درآمدهای عملیاتی)، افشای اشخاص وابسته بیشتر به ساختار مدیریتی و روابط پنهان وابسته است، نه فقط اعداد و ارقام. بنابراین نیاز به تحلیل کیفی نیز دارد.

مقایسه با استاندارد بین‌المللی IAS 24

استاندارد شماره ۱۲ ایران شباهت زیادی با استاندارد بین‌المللی IAS 24 (Related Party Disclosures) دارد. هر دو بر شفافیت، افشای ماهیت روابط، معاملات و مانده حساب‌ها تأکید دارند، اما در برخی موارد مانند افشاهای دولتی، تفاوت‌های جزئی دیده می‌شود.

جمع‌بندی

استاندارد حسابداری شماره ۱۲ نقشی کلیدی در شفاف‌سازی روابط مالی دارد. شناخت و اجرای صحیح آن برای حسابداران حرفه‌ای، مدیران مالی و حتی دانشجویان حسابداری ضروری است. افشای دقیق و مسئولانه‌ی اطلاعات اشخاص وابسته موجب افزایش اعتماد عمومی، کاهش فساد و تصمیم‌گیری آگاهانه سرمایه‌گذاران خواهد شد.